NAJNOWSZA PRACA O POŻARACH MIAST WIELKOPOLSKICH XVI – XVIII WIEKU

NAJNOWSZA PRACA O POŻARACH MIAST WIELKOPOLSKICH XVI – XVIII WIEKU

Historiografia municypalna Wielkopolski ostatnio wzbogaciła się o pracę Andrzeja Karpińskiego, który podjął się skatalogowania wzmianek o pożarach miast w dobie przedrozbiorowej (od XVI w.). Tak sprecyzowany temat jasno określa chronologiczny zakres przedsięwzięcia jak i wskazuje na zespoły archiwalne, które powinna objąć kwerenda. Są to akta sądów i kancelarii grodzkich, zawierające składane pod przysięgą zeznania o pożarach, stanowiące podstawę do libertacji podatkowych, wzmianki o pożarach w aktach miast. Konsekwencją byłoby prześledzenie rejestrów poborowych i innych wykazów obciążeń fiskalnych, w których takowe libertacje były odnotowywane jako uzasadnienie uwolnienia od poboru.

Poza zainteresowaniami autora i jego współpracowników pozostały kroniki klasztorne, powstałe nie tylko w środowisku konkretnego miasta (np. kroniki bernardynów z Koła, Koźmina Wielkopolskiego, Ostrzeszowa, Poznania, Sierakowa, Wschowy) oraz kroniki konkretnych miast (np.: Kopanica, Poznań, Rawicz). Rozbieżność pomiędzy założeniami metodyczno-metodologicznymi a zawartością omawianej publikacji występuje zawsze w taki szeroko zakreślonych przedsięwzięciach badawczych. W pracy A. Karpińskiego i jego zespołu jest aż nadto widoczna chociażby w prostym porównaniu wykorzystanych źródeł archiwalnych (s. 290-291) i literatury wraz z edycjami źródeł (s. 293-333), której wartość poznawcza jako dzieł popularno-naukowych jest budzi pewne wątpliwości.  Z zespołów akt miejskich z terenu Wielkopolski, przechowywanych w Archiwach Państwowych w Bydgoszczy (Mogilno), Gorzowie Wielkopolskim (Bledzew, Międzyrzecz, Skwierzyna, Trzciel), Poznaniu, Zielonej Górze, wykorzystano tylko pozostałości archiwów Gniezna, Kleczewa, Poznania. Poza zainteresowaniami pozostały archiwalia przechowywane w wymienionych – oprócz Poznania – archiwach państwowych. W zasobach cyfrowych i w formie zdigitalizowanych zbiorów na płytach CD są dostępne akta miast: Bnina, Gniezna, Kalisza, Kobylina, Konina, Koźmina, Kórnika, Leszna, Pleszewa, Pobiedzisk. Księgi miejskie Grodziska Wielkopolskiego są dostępne w zasobach Dolnośląskiej Biblioteki Cyfrowej (zbiory Ossolineum). Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie udostępniło pozostałości archiwów miast Kazimierza Biskupiego i powiązanego z nim nowego miasta Krystynowa. W Wielkopolskiej Bibliotece Cyfrowej znalazła się księga wójtowska Kleczewa ze zbiorów Biblioteki Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. W podobne formie ukazały się – wraz z drukowanym tekstem – pojedyncze księgi (np. Szamotuły ze zbiorów berlińskich). Drukiem opublikowano regesty z ksiąg miejskich Ostrowa Wielkopolskiego. Liczne księgi miejskie znajdują się w zbiorach muzealnych, bibliotecznych oraz w archiwach kościelnych.

Katalog skrupulatnie rejestruje wzmianki o pożarach zawarte w licznych publikacjach, w tym w tzw. monografiach miast. Jednak ich nie weryfikuje. Przykładem może być wiadomość o pożarze Chodzieży w 1654 r. Informacje podane w książce A. Karpińskiego weryfikuje zapis w APP, KGKc 184, s. 71, gdzie mamy dokładną datę dzienną pożaru oraz podaną liczbę 30 zniszczonych domostw (w omawianej pracy: 40 domostw – s. 36).

Nie wynikając z szczegóły wypada zaznaczyć, że omawiana praca nie jest „wyrocznią” w kwestii pożarów miast wielkopolskich w XVI – XVIII w. Dostępne nam bazy źródeł archiwalnych zawierają o wiele więcej informacji na ten temat, gdyż kwerenda archiwalna objęła większa liczbę ksiąg grodzkich (głównie wszystkie z serii juramenta –np. KGKc – 185; KGKon 47, 49, 92, 163, 164, 165), tabele podatkowe, rejestry poborowe, akta wizytacji diecezji poznańskiej i archidiecezji gnieźnieńskiej, rozproszone księgi miejskie, księgi dostępne w zasobach cyfrowych). Wydana drukiem i w tłumaczeniu Kronika bernardynów sierakowskich wspomina o pożarach z 1712 i 1770 r.